کنیه: ابوالقاسم.

امام زمان(ع) هم نام و هم کنیه حضرت پیامبر اکرم(ص) است. در روایات آمده است که شایسته نیست آن حضرت را با نام و کنیه، اسم ببرند تا آن گاه که خداوند به ظهورش زمین را مزیّن و دولتش را ظاهر گرداند.

القاب: مهدی، خاتم، منتظر، حجت، صاحب الامر، صاحب الزمان، قائم و خلف صالح.

شیعیان در دوران غیبت صغری ایشان را «ناحیه مقدسه» لقب داده بودند. در برخی منابع بیش از 180 لقب برای امام زمان(ع) بیان شده است.

منصب: معصوم چهاردهم، امام دوازدهم شیعیان و بر پاکننده اولین حکومت واحده جهانی در دوره آخر الزمان.

تاریخ ولادت: نیمه شعبان سال 255 هجری.

برخی روز تولد آن حضرت را هشتم شعبان و برخی دیگر 23 رمضان دانسته‏اند. سال تولد آن حضرت را نیز برخی 256 و برخی 258 دانسته‏اند.

محل تولد: سامرا (در سرزمین عراق کنونی).

نسب پدری: ابو محمد، حسن بن علی بن محمد بن علی بن موسی بن جعفر بن محمد بن علی بن حسین بن علی بن ابی‏طالب(ع).

نام مادر: نرجس. نام اصلیِ وی ملیکه، دختر یشوعای، فرزند قیصر روم است. برخی گفته‏اند که نام وی صیقل می‏باشد.

مدت امامت: امامت آن حضرت در دو مرحله است که به «غیبت صغری» و «غیبت کبری» شهرت یافته است.

مدت «غیبت صغری» از هنگام ولادت آن حضرت، در سال 255 تا سال 329 هجری، به مدت 74 سال بوده است. و «غیبت کبری» از سال 329 هجری آغاز و تاکنون ادامه یافته است. این غیبت همچنان ادامه دارد تا خواست خداوند منان بر ظهور آن حضرت تعلق گیرد. در آن زمان، غیبتش به پایان می‏رسد وحکومت اسلامی، در سراسر جهان، به رهبری آن حضرت محقق می‏گردد. 

تاریخ و سبب شهادت :

امام زمان(عج) هم اکنون زنده است و به خواست خدای متعال تا زمانی که قیام کند و جهان را از عدالت بهره‏مند سازد، زنده‏خواهد بود. سپس چند سال حاکم علی‏الاطلاق روی زمین خواهد گردید که مدت آن، در روایات، به طور مختلف، هفت، هشت، نه، ده و نوزده سال تعیین شده است که هر سال آن برابر با ده سال فعلیِ ما است. بنابراین اگر حکومتش هفت سال باشد، برابر با هفتاد سال ما خواهد بود.

پس از شهادت آن حضرت، به مدت چهل روز هرج و مرج وفتنه و فساد درجهان حاکم می‏گردد و سپس عمر این جهان به پایان می‏رسد و عالم قیامت آغاز می‏گردد. 

اصحاب و یاران :
1. عثمان بن سعید عمروی (متوفای سال 257ق.).
2. محمد بن عثمان عمروی (متوفای سال 304ق.).
3. حسین بن روح نوبختی (متوفای سال 326ق.).
4. علی بن محمد سمری (متوفای سال 329ق.).

این چهار تن نماینده بلافصل امام زمان(ع) بودند که در ایام غیبت صغری، پس از شهادت امام حسن عسکری(ع)، از سال 260 تا 329، به مدت 70 سال به ترتیب، واسطه میان امام(ع) وشیعیان ایشان بودند. این چهار نفر به «نوّاب اربعه» مشهورند. ولی در هنگام خروج آن حضرت، 313نفر از یارانش به او پیوسته و نخستین هسته لشکریان امام(ع) را تشکیل می‏دهند. علاوه بر آنان، هزاران نفر در ایام غیبت آن حضرت به این مقام ارجمند نایل شده‏اند که بر دیگران پنهان مانده است و پنهان خواهد ماند. همچنین افراد بسیاری در ایام غیبت به محضرش شرفیاب گشته و از عنایاتش بهره‏مند شده‏اند که در این جا به نام برخی از آنان اشاره می‏گردد:

زمامداران معاصر :

امام زمان(ع) از زمان تولد (سال 255 هجری) تا زمان ظهور و تشکیل حکومت جهانی، با تمام حاکمان و زمامداران کشورهای اسلامی و غیر اسلامی، معاصر بوده و خواهد بود؛ اما خلفای عباسی که در ایام غیبت صغرای آن حضرت بر مسلمانان حکومت راندند، عبارتند از:
1. مهتدی عباسی (255 - 256ق.).
2. معتمد عباسی (256 - 279ق.).
3. معتضد عباسی (279 - 289ق.).
4. مکتفی عباسی (289 - 295ق.).
5. مقتدر عباسی (295 - 320ق.).
6. قاهر عباسی (320 - 322ق.).
7. راضی عباسی (322 - 329ق.).
8. متقی عباسی (329 - 333ق.).

هنگامی که حضرت مهدی(ع) ظهور کند و قیام آزادی بخش وی فراگیر شود، برخی از سلاطین و حاکمان کشورها در برابر او تواضع نموده و سر تسلیم فرود می‏آورند و برخی دیگر با آن حضرت، به مقابله و منازعه بر می‏خیزند و پس از درگیری، متحمل شکست و اضمحلال خواهند شد و حکومت آن حضرت، از شرق تا غرب کره زمین را فرا خواهد گرفت. در این باره، روایات فراوانی از معصومین(ع)نقل شده است که برای نمونه، حدیثی را از امام محمد باقر(ع) بیان می‏کنیم:

عَن أبی جعفر(ع) قال: القائِمُ مِنّا مَنصُورٌ بالرُّعبِ، مُؤیّدٌ بالنَّصر، تُطوی‏ له الأرضُ وَتظهَرُ لَهُ الکنوزُ ویبلغُ سُلطانه المشرقَ والمغرِبَ ویُظِهرُ اللَّهُ دینهُ علی الدّینِ کُلّه ولو کَرِهَ المُشرکون فلا یَبقی‏ علی وجهِ الأرضِ خرابٌ إلّا عمّر وینزلُ روحُ‏اللَّهِ عیسی بن مریم فیُصلّی خلفه.(1)

قیام کننده از ما منصور به رعب و مؤیّد به نصر است. زمین از برای او در نوردیده شود و گنج‏های پنهان را برای او آشکار کند. سلطنت و حکومت او شرق و غرب را فرا خواهد گرفت و خداوند منان، به دست او دین خود را بر همه دین‏ها غالب گرداند، اگر چه مشرکان را خوش نیاید. در روی زمین هیچ خرابی باقی نماند، مگر این که آبادش کند و روح اللَّه، عیسی بن مریم از آسمان نازل شده و بر او اقتدا کند و پشت سرش نماز بخواند. 

رویدادهای مهم :

از آغاز تولد نوید بخش حضرت مهدی(ع) (در سال 255 هجری) تا زمان قیام آن حضرت و تشکیل حکومت جهانی، رویدادهای مهم و فراوانی رخ داده و خواهد داد که قابل شمارش نیستند و هیچ دفتر و دیوانی گنجایش ثبت و ضبط آنها را ندارد؛ اما در این جا به برخی از رویدادهای مهمی که در زمان ظهور آن حضرت اتفاق خواهد افتاد و در روایات و منابع اسلامی به عنوان علامات ظهور حضرت مهدی(ع) از آنها یاد شده است، اشاره می‏شود:

1. خروج دجّالِ یک چشم و ادعای الوهیت و خون ریزی و فتنه‏های فراوان او در زمین و جنگ با حضرت مهدی(ع) و شکست و نابودی‏اش به دست امام زمان(ع) یا حضرت عیسی(ع).

2. ندای آسمانی برای معرفیِ حضرت مهدی(ع) و شنیدن همه مردم، آن را به زبان رایج خودشان و استقبال آنان از امام زمان(ع).

3. خروج سفیانی (عثمان بن عنبسه از اولاد یزید بن معاویه) از وادیِ یابس، در سرزمین میان مکه و شام، و تصرف بسیاری از شهرها و خون ریزی و فتنه در بین مردم، و نبرد او با لشکریان امام زمان(ع) و کشته شدنش در صخره بیت المقدس به دست یاران حضرت مهدی(ع).

4. خروج سیّد حسنی از شمال ایران (حدود دیلم و قزوین) و دعوت او به مذهب امامیه، و رفع ظلم از مردم و نبردهای پیروزمندانه او با ستمکاران و فاسقان و پیوستن او به حضرت مهدی(ع) در کوفه.

5. خروج شصت کذّاب که به دروغ ادعای پیامبری می‏کنند.

6. ادعای دروغین مقام امامت توسط دوازده نفر از آل ابی‏طالب(ع).

7. کشته شدن نفس زکیّه، پسری از آل محمد(ص)، در مسجد الحرام، ما بین رکن و مقام.

8. ظاهر شدن صورت و سینه و یاکف دست، در چشمه خورشید.

9. وقوع کسوف در نیمه ماه رمضان و خسوف در آخر رمضان.

10. برخاستن نداهای متعدد از آسمان در ماه رجب و شنیدن همه مردم.

11. گسترش سیاهیِ کفر، فسق و معصیت در سراسر جهان.

12. ظهور حضرت مهدی(ع) (به هیأت مردی سی‏سال) از کنار کعبه، در مکه معظّمه، و دعوت مردم به اسلام راستین. 

صلوات بر پیامبر و آل پیامبر (ص) 

درپایان زندگی نامه معصومین (ع) شایسته است صلوات ویژه آنان را از یکی از امامان معصوم (ع) دراین جا بیان کرده واز این طریق ارادت مخصوص خود را به سرور و سالارمان حضرت حجت بن الحسن (ع) ابراز و اظهار نماییم:

از امام زین العابدین(ع) روایت شده است که در صلوات بر پیامبر اکرم(ص) و اهل بیت آن حضرت، خوانده شود:

اللّهمَّ صَلِّ عَلی محمدٍّ وَالِ مُحمّدٍ، شَجرَةِ النّبوّةِ ، وَموضِع الرِّسالةِ ، ومختلفِ الملائِکةِ ، ومعدِنِ العِلمِ، واهلِ بیتِ الوَحی ، اللّهُمَّ صَلِّ عَلی‏ محمّدٍ وَآلِ محمّدٍ، الفُلکِ الجاریةِ فی اللُّجَجِ الغامِرةِ ، یأمَنُ من رَکِبها ویغرقُ من ترکَها، المُتقدِّمُ لَهُم مارِقٌ ، والمتأخّرُ عنهم زاهقٌ ، وَاللازِمُ لهُم لاحقٌ ،اللّهُمَّ صَلِّ علی محمّدٍ وآلِ محمّدٍ ، اَلْکَهفِ الحصین ، وغیاثِ المُضطرِّ المُستکین ، وَمَلْجَأِ الهاربین ، وَعِصمة الْمُعْتَصِمین....

خدایا! بر محمد وآلش درود فرست که درخت نبوّتند و جایگاه رسالت و محل رفت و آمد فرشتگان و معدن علم و حکمت و خاندان وحی. خدایا! بر محمد و آلش درود فرست که آنان کِشتی دریای معرفتند و روان در اَعماق آن دریا، هر کس بر آن کِشتی در آید از غرق ایمن است، و هرکس در نیاید به دریای هلاکت غرق خواهد شد. هرکس بر آنان پیشی گیرد از دین خارج گردد، و هر کس از آنان عقب ماند سعی‏اش باطل و نابود گردد، و هر کس همراه آنان باشد ملحق به آنان خواهد شد. خدایا! بر محمد و آلش درود فرست که حصار محکم امتند و فریادرس بیچارگان و نگهبان عصمت طلبان..(3)